Een huis met een verhaal - Meer en Boslaan 101

Op de hoek van de Meer en Boslaan en de Duinlaan staat een vrijstaand landhuis. Elders op deze website is te lezen dat dit het enige overgebleven vrijstaand landhuis is, oorspronkelijk voorzien van een rieten kap. (kijk op de overzichtspagina de woningen/de landhuizen rietgedekt). Veel van de oorspronkelijke bouw is hier niet meer te vinden; na de oorlog is deze woning ingrijpend gemoderniseerd en uitgebouwd. De oorspronkelijke rieten kap was na de oorlog verdwenen en mocht niet meer worden vernieuwd door een nieuwe rieten kap, wegens brandgevaar en werd vervangen door een soort leisteen. De woning heette jarenlang "de Nutshell".

Manschappenverblijf

Over de woning is nog een bijzonder verhaal bekend: de reden dat deze woning de oorlog heeft overleefd, had zeer waarschijnlijk te maken met het feit dat de Duitse bezetters de woning gebruikten als manschappenverblijf. In het midden van de Meer en Boschlaan bevond zich namelijk een bunker, die de binnenkomende vijand vanaf de kust moest tegenhouden. Een soort voorpost dus. Er was onder de Meer en Boschlaan een tunnel gegraven, die een directe verbinding vormde tussen het manschappenverblijf en de bunker, zodat de soldaten snel en ongezien naar hun post konden.

Tijdens een van mijn lezingen werd ik aangesproken door de huidige bewoners van dit huis en zij vertelden mij over deze bunkeringang in hun tuin en onder hun keuken. De uitnodiging om hier een kijkje te komen nemen, nam ik uiteraard met beide handen aan.

Een kijkje onder de grond

Op een regenachtige zondag in juli j.l. werden mijn vrouw en ik hartelijk ontvangen door Marjan en René. René heeft het huis 10 jaar geleden gekocht en heeft altijd al het verhaal achter de bunkeringang willen uitzoeken, maar daar was het nog niet van gekomen. Marjan is een ras-Hagenese (Rivierenbuurt) die het een en ander aan oorlogsverhalen uit de familiekring heeft meegekregen.

Tijdens ons bezoek mochten we het ondergrondse gangenstelsel met eigen ogen bekijken. Er is een verdiepte ingang in de tuin, die nog steeds toegankelijk is via een zware stalen deur en er is een verbinding onder de keukenvloer via een luik. Beide gangen komen bij elkaar bij het begin van de tunnel onder de Meer en Boslaan. Deze onderdoorgang is overigens afgesloten met beton. Vlakbij de ingang aan de tuinzijde, bevindt zich nog een ruimte waar vrijwel zeker een geschutsopstelling heeft gestaan. Deze is vanaf de onderzijde goed te zien, maar aan de buitenzijde afgedekt door gras. De gehele bunkeringang ligt trouwens geheel onder aarde bedekt en het dak is niet meer te zien.

Ik heb aan de hand van luchtfoto's van de RAF uit 1945 een en ander kunnen reconstrueren. Dankzij speurwerk van Ronald Vrolijk en informatie van Gerko van Ojen is nu nog meer bekend over deze bunker en geschutsopstelling. Er is een tekening boven water gekomen van Gemeentewerken 's Gravenhage uit 1947, die de bunker zeer nauwkeurig in kaart brengt (als voorbereiding op de sloop van het complex). Op de tekening omschreven als 'object 04' (aanvankelijk 05), het getal wat ook op een andere plattegrond te zien is. Hierop is trouwens te zien dat er in de voortuin van de Duinlaan 149 ook een bunker bevond, die verbonden was met de Meer en Boslaan 102. Ronald Vrolijk schrijft over de nummering:

"Bijna elke bunker werd, indien mogelijk, na de oorlog opgemeten etc. Elke stelling kreeg een letter en bunker een nummering, die aan de Duinlaan 101 dus 4 en Duinlaan 102 dus 6, maar zou 5 moeten zijn. Nr 6 lag aan de hoek Balsemienlaan en de Dotterbloemlaan."

Tot wanneer deze bunker er heeft gestaan is nog onduidelijk. Uit verschillende verhalen (zie hieronder) zou de betreffende bunker er tot zeker eind jaren '50 nog hebben gestaan. Maar foto's van Gerko van Ojen uit 2004 hebben aangetoond dat in ieder geval het voorste deel van de bunker er tot dat jaar nog heeft gelegen en toen pas is bedekt: Gerko schrijft hierover het volgende:

"Ik heb nog een tweetal foto's uit 2004 van de bunker midden in het Meer en Boslaan. Alhoewel deze net was ondergewerkt door de gemeente zijn de contouren nog wel te zien. Ik weet nog dat ik zag dat men daar bezig was, helaas had ik toen geen fototoestel bij me. Een dag later weer teruggekeerd en nog twee foto's kunnen maken. Op de tweede foto is links een stukje bunker te zien. Het is in elk geval iets zullen we maar zeggen."

Nieuwe foto's uit het archief van Ronald Vrolijk (Studiegroep Historisch Ockenburg) laten de bunkerrestanten nog zien, vóórdat ze werden 'begraven' (zie foto-overzicht hieronder op deze pagina).

Op de bunker auto's tellen

Oud-Kijkduiner Kees van Os schrijft: "Het zal ergens rond 1958 zijn geweest (ik was toen 9 jaar oud) dat we (ik weet ook niet meer met wie) daar op woensdagmiddagen met een kladblok en een potlood boven op de bunker op de kruising Meer en Boslaan en Duinlaan zaten, met onze benen bungelend, te wachten tot er een auto voorbij kwam (ja, en dat kon destijds best wel lang duren) om dan in een schema het merk en kentekens te noteren. De kentekens waren nodig om geen dubbeltelling te krijgen, want dat mocht niet (!). Het ging er echt om wie de meeste automerken spotte, dus zat ik daar ook vaak alleen op zondagen en dan op woensdagen weer laten zien welke merken ik allemaal gezien had. Op zaterdagen had ik geen tijd, want dan zat ik in Ockenburgh op de padvinderij bij de Burg. De Monchy groep.

Ik heb laatst naar foto's gezocht van de bunker op de kruising van de Meer en Boslaan en de Duinlaan. Echter geen enkele foto te vinden. Dus willen de lezers eens zoeken in hun oude albums. Wat ik nooit geweten heb, maar al zoekend naar foto's van de bunker, op het web heb gevonden, dat deze bunker, een Tobruk type 65a was en een onderaardse gang (of overdekte loopgraaf) had onder de Meer en Boslaan door naar huisnummer 102 en 101."

* Deze info vond ik op de site van Stichting Atlantikwall Museum Scheveningen:

“Aan de Meer en Boslaan 102 met de hoek Duinlaan bevond zich een overdekte loopgraaf met een Tobruk (eenmansbunker) van het type 58c. In de middenberm van de Meer en Boslaan bevond zich een zwaardere Tobruk van het type 65a, hierin kon zowel een 5 cm KwK L/42 als een 5 cm KwK L/60 worden opgesteld. Aan de Tobruk was klein stukje overdekte loopgraaf aangesloten die naar een klein manschappenverblijf leidde. Via een open loopgraaf kon men een kleine munitiebunker bereiken waar de munitie voor deze Tobruk lag opgeslagen. Aan de Meer en Boslaan 101 met de hoek Duinlaan bevond zich ook een overdekte loopgraaf met een Tobruk van het type 58c. Deze tunnel was aangesloten op de villa Meer en Boslaan 101 waar de manschappen van de Polizei Waffen Schule III en de 2./SS-Panzer Jäger gelegerd waren. De tunnel was via een luik in de vloer van de villa te betreden. De tunnel liep verder onder de weg door naar het manschappenverblijf in de middenberm.”

Van een andere oud-Kijkduiner (en klasgenoot van Kees van Os) kwam deze leuke aanvulling: "Deze bunker had ook een toegang in het plantsoen. Deze werd door o.a Freek en Jan Hofker en jongens van Baus en Heijboer uitgegraven om in de ruimte er achter een "clubhuis" te maken. Helaas vond de gemeente dat een slecht plan. Vrij snel daarna werd deze 65a geheel met de grond gelijk gemaakt volgens mij."