Als we het over de Oostenrijkse woningen hebben, weet iedereen op Kijkduin welke huizen we bedoelen: de houten huisjes met de oranje daken.
Over de geschiedenis van deze ‘noodwoningen’ – want dat waren ze eigenlijk! – zijn veel verhalen in omloop, maar Coen van Benthum heeft in 2006 een scriptie gewijd aan de Oostenrijkse woningen in Nederland en uitgebreid onderzoek gedaan naar de historie ervan. Zijn verhaal is hier te downloaden (zie link De-Oostenrijkse-woningen.pdf op deze pagina).
Ik heb voor dit artikel dankbaar gebruik gemaakt van deze scriptie, alsook van Eef Kuijpers, bewoner van de Oostenrijkse woning aan de Scheveningselaan 165, die mij veel aanvullende informatie heeft verstrekt. Eef woonde daar al met zijn ouders en broertjes en zusjes sinds 1952 en is later met zijn gezin in zijn geboortehuis teruggekeerd na het overlijden van zijn zus, die het huis in 1988 al had gekocht.
Een mooi verhaal heb ik gekregen van Ton van Erp, over zijn geboortehuis Scheveningselaan 161 en van hun buren, Iris en Richard Groet, op nr. 163. Ook van Josephine (Jos) Henkes-Esser, een krasse Kijkduinse, die al sinds 1949 op de Katwijkselaan 63 (vroeger nr. 13) woont. Haar verhaal kun je hier lezen.
Waarom deze Oostenrijke woningen?
Na de oorlog was er een enorm tekort aan woningen; gesproken werd over zo’n half miljoen woningen, waarvan de (deels) verwoeste steden als Rotterdam, Arnhem en ook Den Haag e.o. de meeste voor hun rekening namen. Omdat er nog te weinig grondstoffen en arbeiders waren, besloot de overheid om eenvoudige houten prefab noodwoningen te importeren uit het buitenland, o.a. uit Scandinavië, Engeland en ook Oostenrijk.
Dit land kampte met een groot voedseltekort en door ruilhandel kon Nederland grote aantallen noodwoningen ‘in natura’ betalen middels zaden, gedroogde groenten en visconserven. In totaal zijn er 800 woningen geïmporteerd en verdeeld over de zwaarst getroffen gemeenten of verkocht aan particuliere bedrijven, zoals Philips in Eindhoven.
De bouw in Kijkduin
Terwijl men nog druk bezig was om in Kijkduin de oorlogsschade op te ruimen (veel woningen die de oorlog ternauwernood hadden overleefd, gingen alsnog tegen de vlakte), werden aan de Scheveningselaan, deels recht tegenover ons ouderlijk huis, de eerste 9 woningen gebouwd. In de zomer van 1948 waren deze woningen klaar, plus een viertal woningen aan de Katwijkselaan. In het oorspronkelijke plan zouden hier 6 woningen komen, maar 2 zijn er uiteindelijk vervallen.
Veel ervaring had men nog niet met prefab woningen. De huizen kwamen als bouwpakket ons land binnen en werden daarom door het Ministerie van Wederopbouw voorzien van een uitgebreide montagehandleiding. Via Eef Kuijpers kreeg ik kopieën van deze montagetekeningen. Bijzonder detail is dat alle panelen een vaste maat hadden van 122 cm!
Hoezo, noodwoningen?
Of de titel ‘noodwoningen’ nog wel recht doet aan deze woningen, mag inmiddels na 70 jaar wel beantwoord zijn: nee dus! Ze bestaan nog steeds en zijn zo duurzaam en van dermate goede kwaliteit, dat ze nog jaren meekunnen. De term ‘noodwoning’ is duidelijk voortgekomen uit de tijd, dat er snel woningen moesten worden gebouwd en men kant-en-klare bouwpakketten associeerden met nood-huisvesting.
Ook wordt er wel eens hardnekkig gesproken over de Noorse noodwoningen, die geschonken zouden zijn door een aantal houtproducerende landen na de watersnoodramp. Dit verhaal klopt, in zoverre, dat dit in 1953 was en deze ‘geschenkwoningen’ alleen in het watersnoodgebied zijn geplaatst.
In januari 1963 is één woning, op de hoek van de (toenmalige) Scheveningselaan en Katwijkselaan, afgebrand. De meeste huizen bestaan nog steeds, maar in de loop der jaren zijn er ook flink wat gesloopt. Een aantal huizen in Eindhoven is vervangen en 1 woning schijnt afgebroken te zijn door de eigenaar en opnieuw opgebouwd in Frankrijk.
Volgens de scriptie van Coen van Benthum zijn de woningen in Kijkduin nog vrijwel in originele staat, terwijl op andere locaties, zoals in Huisduinen bij Den Helder, er bijna geen woning meer origineel is en soms onherkenbaar verbouwd is.
Toen ik in 2014 het genoegen had om na 52 jaar weer eens een kijkje te mogen nemen in de woning van Eef en zijn vrouw, viel mij op hoe ruim de woning nog is, terwijl de plafonds juist erg laag zijn. Erg leuk om in dit huis rond te kijken, waar ik als klein kind op woensdagmiddag met de buurtgenootjes naar de televisie mocht kijken, die zij als een van de eerste bewoners in Kijkduin bezaten. Tante Hannie en Pipo de Clown! Mooie herinneringen!
Beschermde status
De woningen aan de Scheveningselaan, Meer en Boslaan en Katwijkselaan/Zandvoortselaan hebben inmiddels een beschermde status gekregen, ondanks dat veel woningen soms fors zijn verbouwd en uitgebreid. De Meer en Boslaan 112 en 114 worden met name genoemd op de website van Monumentenzorg Den Haag, als zijnde de meest originele, zowel binnen als buiten. De website beschrijft de woningen als volgt:
“Het cluster Oostenrijkse prefab houten woningen heeft cultuurhistorische waarde als representatief en vroeg voorbeeld van de ontwikkelingen in de naoorlogse woningbouw en uiting gevend aan de periode van materiaalschaarste, waarin montagebouw uit houtrijke landen als Oostenrijk via het Rijk beschikbaar werd gesteld. Tevens van stedenbouwkundige waarde als een gaaf ensemble aan de rand van de duinen in de wijk Meer en Bos.
NB. Het betreft een “vanwege-bescherming” waarbij de te beschermen monumentale waarde beperkt is tot het exterieur.”
